
หนึ่งในภารกิจประจำวันที่สำคัญและมีความเสี่ยงสูงที่สุดในการดูแลผู้ป่วยติดเตียงคือ การเคลื่อนย้ายผู้ป่วย ไม่ว่าจะเป็นการเลื่อนตัวขึ้นบนเตียง, การพลิกตะแคงตัว, หรือการย้ายไปยังรถเข็นวีลแชร์ หากทำด้วยวิธีที่ไม่ถูกต้อง อาจก่อให้เกิดอันตรายได้ทั้งกับตัว ผู้ป่วย (เช่น แผลถลอก, การพลัดตก) และที่สำคัญคือสร้างความบาดเจ็บรุนแรงให้กับ ผู้ดูแล โดยเฉพาะอาการบาดเจ็บที่หลังซึ่งอาจส่งผลกระทบในระยะยาว การเรียนรู้เทคนิคการเคลื่อนย้ายที่ถูกต้องตามหลักการยศาสตร์ (Body Mechanics) จึงไม่ใช่แค่ทักษะเสริม แต่เป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่งยวดเพื่อความปลอดภัยของทุกคน
หัวใจสำคัญที่สุด: Body Mechanics หลักการป้องกันการบาดเจ็บของผู้ดูแล
ก่อนจะเริ่มเคลื่อนย้ายผู้ป่วย ผู้ดูแลต้องจดจำหลักการสำคัญในการใช้ร่างกายของตนเองให้ขึ้นใจ เพื่อป้องกันการบาดเจ็บที่หลังและกล้ามเนื้อ:
- ฐานมั่นคง: ยืนแยกเท้าให้มีความกว้างประมาณช่วงไหล่เพื่อสร้างฐานที่มั่นคง
- ย่อเข่า ไม่ก้มหลัง: เวลาจะยกหรือประคอง ให้ใช้วิธีย่อเข่าลงไปตรงๆ โดยรักษาแนวหลังให้ตรงเสมอ ห้ามก้มหลังหรือโค้งงอหลังเด็ดขาด
- ใช้กำลังจากขา: ให้กล้ามเนื้อขาซึ่งเป็นกล้ามเนื้อมัดใหญ่ที่สุดเป็นส่วนที่ออกแรงยก ไม่ใช่กล้ามเนื้อหลัง
- เข้าใกล้ตัว: จัดตำแหน่งให้ผู้ป่วยอยู่ชิดกับลำตัวของผู้ดูแลมากที่สุด เพื่อลดการใช้แรงแขนและหลัง
- หลีกเลี่ยงการบิดตัว: หากต้องการหัน ให้ใช้วิธีขยับเท้าและหมุนตัวไปทั้งลำตัว แทนการบิดเอี้ยวแค่ช่วงเอวหรือหลัง
- ทำงานในระดับที่เหมาะสม: ปรับระดับความสูงของเตียงให้อยู่ในระดับเอวของผู้ดูแลเสมอ จะช่วยให้ไม่ต้องก้มตัวมากเกินไป
เทคนิคการเคลื่อนย้ายผู้ป่วยในสถานการณ์ต่างๆ
สำคัญที่สุด: ก่อนทำการเคลื่อนย้ายทุกครั้ง ควรมีผู้ดูแล 2 คนช่วยกันเสมอหากเป็นไปได้ และต้องสื่อสารกับผู้ป่วย บอกให้ทราบว่าจะทำอะไร เพื่อลดความกลัวและเพิ่มความร่วมมือ
1. การเลื่อนตัวผู้ป่วยขึ้นด้านบนเตียง (เมื่อผู้ป่วยไถลลงมาปลายเตียง)
- วิธีที่แนะนำ (ผู้ดูแล 2 คน + ผ้ารองเลื่อนตัว):
- ปรับเตียงให้ราบที่สุดเท่าที่ผู้ป่วยจะทนได้ และนำหมอนออก
- ใช้ ผ้ารองเลื่อนตัว (Slide Sheet/Draw Sheet) ซึ่งเป็นผ้าผืนใหญ่ที่สอดไว้ใต้ตัวผู้ป่วยตั้งแต่ช่วงไหล่ถึงสะโพก
- ผู้ดูแลยืนอยู่คนละฝั่งของเตียง ม้วนเก็บชายผ้ารองเข้ามาให้ชิดลำตัวผู้ป่วย
- ผู้ดูแลทั้งสองคนย่อเข่าลง สื่อสารนับจังหวะ (เช่น “หนึ่ง สอง ซั่ม!”) แล้วพร้อมใจกันถ่ายน้ำหนักไปทางศีรษะของผู้ป่วยเพื่อเลื่อนตัวผู้ป่วยขึ้นไปพร้อมกัน โดยเป็นการ “เลื่อน” ไม่ใช่ “ยก”
- เตรียมพร้อม: เลื่อนตัวผู้ป่วยมายังฝั่งตรงข้ามของเตียงที่ท่านยืนอยู่ เพื่อให้มีพื้นที่ในการพลิกตัว (เช่น หากจะพลิกให้ผู้ป่วยตะแคงขวา ให้เลื่อนตัวผู้ป่วยไปชิดขอบเตียงด้านซ้ายก่อน)
- จัดท่า: นำแขนผู้ป่วยฝั่งที่อยู่ไกลตัวท่าน มาวางพาดไว้บนอก นำขาฝั่งไกลชันขึ้นหรือวางพาดทับขาอีกข้าง
- พลิกตัว: ผู้ดูแลวางมือข้างหนึ่งที่หัวไหล่ฝั่งไกล และอีกข้างที่สะโพกฝั่งไกล
- ออกแรง: ย่อเข่าลง ใช้กำลังจากขาโน้มตัวและค่อยๆ ออกแรงดึงผู้ป่วยให้พลิกตะแคงเข้ามาหาตัวท่านอย่างนุ่มนวล
จัดท่าหลังพลิก: เมื่อผู้ป่วยอยู่ในท่าตะแคงแล้ว ให้นำหมอนมาสอดหนุนบริเวณหลัง, สอดระหว่างเข่าและข้อเท้า, และหนุนใต้แขนด้านบน เพื่อจัดท่าให้อยู่สบายและป้องกันแผลกดทับ
- กรณีผู้ป่วยพอมีกำลังขาและทรงตัวได้บ้าง (ผู้ดูแล 1-2 คน):
- เตรียมอุปกรณ์: นำรถเข็นวีลแชร์มาวางทำมุม 45 องศากับเตียง ในฝั่งที่ผู้ป่วยถนัด ล็อกล้อรถเข็นและล็อกล้อเตียงให้มั่นคง
- จัดท่าผู้ป่วย: ช่วยผู้ป่วยลุกขึ้นนั่งบนขอบเตียง ให้เท้าวางราบบนพื้น
- ผู้ดูแลเข้าประคอง: ยืนตรงหน้าผู้ป่วย ย่อเข่าลง ใช้เข่าของท่านประกบด้านนอกของเข่าผู้ป่วยไว้เพื่อป้องกันเข่าพับ
- การจับ: ให้ผู้ป่วยวางมือบนไหล่ของผู้ดูแล (ห้ามโอบคอ) หรือจับที่วางแขนรถเข็น ผู้ดูแลใช้มือโอบรอบหลังหรือใช้เข็มขัดช่วยพยุง (Transfer Belt)
- ย้ายตัว: ให้สัญญาณนับ เมื่อถึงจังหวะ ให้ผู้ป่วยโน้มตัวมาข้างหน้าและพยายามใช้แรงขายืนขึ้นพร้อมกับที่ผู้ดูแลช่วยออกแรงยกและประคอง
- หมุนและนั่ง: เมื่อผู้ป่วยยืนขึ้นแล้ว ผู้ดูแลค่อยๆ หมุนตัว (โดยใช้เท้า ไม่บิดหลัง) ไปยังรถเข็น แล้วค่อยๆ ย่อตัวลงพร้อมกับประคองผู้ป่วยให้นั่งลงบนรถเข็นอย่างช้าๆ
การเคลื่อนย้ายผู้ป่วยเป็นทักษะที่ต้องอาศัยการเรียนรู้และฝึกฝน การทำอย่างถูกวิธีไม่เพียงแต่ปกป้องร่างกายของผู้ดูแล แต่ยังเป็นการมอบความรู้สึกปลอดภัยและนุ่มนวลให้แก่ผู้ป่วยอีกด้วย
การเคลื่อนย้ายผู้ป่วยอย่างถูกหลักการและปลอดภัยในทุกๆ ครั้งต้องอาศัยทั้งทักษะ ประสบการณ์ และพละกำลัง ซึ่งอาจเป็นเรื่องที่ยากและเสี่ยงต่อการบาดเจ็บอย่างยิ่งสำหรับผู้ดูแลในครอบครัว

ทีมผู้ดูแลของเราทุกคนผ่านการฝึกอบรมด้านการเคลื่อนย้ายผู้ป่วยและหลักการ Body Mechanics มาอย่างเข้มข้น เรารู้วิธีการใช้เทคนิคและอุปกรณ์ช่วยทุ่นแรงที่ถูกต้อง เช่น ผ้ารองเลื่อนตัว เพื่อให้การเคลื่อนย้ายทุกครั้งเป็นไปอย่างนุ่มนวลและปลอดภัยสูงสุด ทั้งต่อผู้ป่วยและตัวเจ้าหน้าที่เอง ท่านจึงสามารถวางใจได้ว่าคนที่ท่านรักจะได้รับการดูแลด้วยมาตรฐานความปลอดภัยระดับมืออาชีพ และที่สำคัญ ท่านไม่ต้องเสี่ยงต่อการบาดเจ็บที่อาจเกิดขึ้นจากการยกหรือเคลื่อนย้ายผู้ป่วยด้วยตนเอง ให้เราได้เป็นผู้ช่วยดูแลภารกิจที่ต้องใช้ทักษะและความแข็งแรงนี้ เพื่อให้ท่านได้มอบความรักและความห่วงใยในด้านอื่นๆ ได้อย่างเต็มที่